Zonder invloed dooft je leven uit

"Als je geen invloed hebt op je leven, dooft de vlam in je, je leeft niet echt meer." Docenten Elke Westermann en Hilde Zevenbergen vertelden donderdag 5 maart op de Klik-studiedag over het ondersteunen van eigen invloed bij mensen met een verstandelijke beperking. Door de kring te vergroten om cliënten maak je mensen 'samenredzamer', zo kwam onder meer naar voren.

Deelnemers kregen allereerst de vraag na te gaan in hoeverre ze zelf kunnen bepalen wat ze doen, op het werk en thuis. "Als je zelf daarin te weinig een stem hebt, merk je dat je kregelig wordt," zei Elke Westermann. Vervolgens was de vraag aan wie je hulp vraagt bij problemen. Familie en vrienden, waren de meeste reacties, mensen bij wie je je veilig voelt, dezelfde waarden hebben en die je kennen. Als je hulp vraagt aan professionals, doe je dat voor een stuk kennis en inzicht.

Onder- en overschatten
Bij mensen met een verstandelijke beperking hebben professionals vaak een grote stem in hun leven. Nu is er natuurlijk het dilemma van overschatten als cliënten meer regie hebben dan ze aankunnen. Om te beslissen heb je overzicht nodig, om consequenties en alternatieven te overzien, en bij te kunnen sturen waar nodig. Maar het ontbreekt mensen met een verstandelijke beperking juist vaak aan deze executieve vaardigheden.

Tegelijkertijd kan onderschatten ook een probleem zijn. Als je niet genoeg wordt uitgedaagd, en er teveel voor je wordt bepaald, zie je dat mensen passief worden, het gaan opgeven. Hilde Zevenbergen benadrukte dat het uitmaakt hoe er voor je wordt bepaald:

• Vanuit jouw belang, er wordt naar je geluisterd, je voelt oprechte zorg (liefde), of
• Zonder dat iemand zich bekommert om jouw gevoel, de regels/normen zijn belangrijker, jij kunt het niet/deugt niet.

Meedenken wordt doen
Om mensen meer grip op hun leven te geven is het van belang de kring aan mensen om hen heen te vergroten. "Kijk daarbij wie het belangrijk vindt dat het goed gaat met de cliënt. Daarbij is de insteek niet het meedoen, maar meedenken. Als een betrokkene daarbij zelf regie heeft, dan pakt die zijn verantwoordelijkheid. Uit het denken komt dan vaak doen voort," aldus Elke.

Hilde gaf uitleg over de 3 niveaus van invloed en functioneren:
1. Niet kunnen verwoorden van behoeften, reageren op prikkels, ervaren als prettig/onprettig (baby/dreumes niveau, maar ook te zien bij psychose en vergevorderd stadium van dementie)
2. Behoeften zijn vrij impulsief, weinig zelfbeheersing en inlevingsvermogen, egocentrisch (peuter/kleuter niveau, maar ook pubers of volwassenen bij heftige emoties)
3. Behoeften kunnen overzien/uitgesteld worden, er is zelfinzicht.

Let op signalen
Mensen met een ernstige verstandelijke en meervoudige beperking functioneren op niveau 1, en geven alleen signalen. Het is aan begeleiders, zo vertelde Hilde, om die signalen op te pikken en er naar te handelen. Dit doe je door te letten op de zintuiglijke beleving, het tempo (kan iemand volgen wat er gebeurt?) en de stemming van een cliënt. Werk met een signaleringsplan, was de belangrijkste conclusie, waarvan deelnemers ook voorbeelden gaven.

Beperkingen
In de dagelijkse praktijk kunnen er in de organisatie beperkingen zijn van de invloed van een cliënt. Deelnemers gaven voorbeelden van cliënten die niet ziek kunnen zijn in eigen huis, wegens gebrek aan personeel daar overdag, en de begeleiding die het moment van opstaan of naar bed gaan bepaalt. Ook beperkingen kun je bespreken in een kring van eigen mensen van cliënten. Vaak worden dan oplossingen gevonden, bijvoorbeeld op het gebied van woon-werkvervoer, adviseerde Elke.

Als mensen zelf meer invloed krijgen, kunnen er mooie dingen ontstaan, zo vertelde een van de aanwezigen. Toen wegens geldgebrek een kerstmarkt niet door kon gaan, gingen cliënten en begeleiders zelf oplossingen zoeken in hun netwerk, en werd het een nog groter feestje dan het jaar daarvoor, aldus een van de deelnemers.

Kwaliteit van alledag
Hoe zit het met de invloed van cliënten op het leven van alledag? Wie bepaalt of de radio aanstaat en op welke zender? Wat gebeurt er op een dag en wie heeft daartoe besloten? Hoe zit dat bij jouzelf thuis? Elke noemde in dit kader ook de personeelsroosters die zij laatst in een huiskamer zag hangen, en begeleiders die met elkaar praatten, waarbij een cliënt met een vraag werd afgewimpeld.

Samenredzaamheid
Je betrekt cliënten en hun netwerk door ze te bevragen over hun wensen, vertelde Elke. Ze gaf als voorbeeld de werkwijze levenslijn, waarbij je de wensen van de cliënt uittekent en een persoonlijke toekomstplanning maakt. "Regie wordt versterkt als mensen met je meedenken. Samenredzaamheid noemen we dat bij de Eigen kracht-centrale," zei Elke, die ten slotte nog uitleg gaf over de werking van een eigen kracht conferentie.