‘We zien weer lichtjes in zijn ogen’

Zorgvragen worden steeds complexer. Soms ontstaan daardoor situaties waarbij externe hulp of crisisopvang nodig is. De Hartekamp Groep wilde dat anders en richtte een eigen supportteam op: STeam. Het team helpt om complex gedrag van mensen met een verstandelijke beperking op te vatten als een signaal, en zo de blik te verbreden. | Fotografie Bas van Spankeren

Drie jaar geleden werd Debby de persoonlijk begeleider van een van de bewoners van locatie Hazenpad. In dit verhaal noemen we hem Piet. “Piet leek altijd een makkelijke, vriendelijke bewoner,” vertelt Debby. “Dat veranderde door afbouw van gedragsmedicatie en gezondheidsproblemen. Hij kreeg depressieve stemmingen, wilde niet uit bed komen en werd verbaal en fysiek agressief. Maar het moeilijkst was zijn claimgedrag. Piet had voortdurend aandacht nodig. Medewerkers vonden het pittig om met hem te werken, zijn gedrag slurpte energie. Hij was ook heel negatief gericht naar de andere bewoners. Al met al werd de sfeer op de woning steeds slechter.”

Project complexe zorg
Het team deed er alles aan om de negatieve spiraal te doorbreken, zonder langdurig resultaat. Intussen nam de werkdruk toe. En ook andere teams kampten met steeds complexere zorgvragen. Daarom startte Hartekamp het project Zeer Complexe Zorg. Projectleider Jaime Kortekaas was van meet af aan betrokken.

“Teams vragen meestal pas laat om hulp als het niet goed met een cliënt,” vertelt Jaime. “Dan is er vaak al sprake van een crisissituatie. Die situaties leiden tot een onveilig gevoel en soms ook tot ziekteverzuim van medewerkers. Een vraagbaak is er wel in de vorm van externe organisaties als het CCE en COT’s. Wij wilden juist intern de complexe zorg steunen. Ook met de gedachte dat we in de organisatie voldoende expertise hebben. Daarover gingen we brainstormen, schreven een projectplan en zochten draagvlak. Dat was het begin van STeam.”

Hoe werkt dit supportteam?
“We zijn een team van vijf ervaren begeleiders met ieder zijn of haar eigen expertise. We werken met z’n tweeën aan een case,” aldus Jaime. “We krijgen aanvragen vanuit de vierhoek: de manager, gedragsdeskundige, teamcoach en senior begeleider van de woning. Met hen bespreken we de vraag. Vervolgens start een observatieperiode van twee weken. We kijken daarbij naar de cliënt, het team en de organisatie. Vaak schuilt de oplossing in het systeem om de cliënt. Door zijn of haar gedrag op te vatten als een signaal naar ons, wordt de blik breder. Met de bevindingen uit de observatie wordt een concrete opdracht aan ons geformuleerd en gaan we met het team aan de slag. We scheppen weer lucht voor de begeleiders en dan komt het met de cliënt vaak vanzelf goed.”

Support team Hartekamp groep, v.l.n.r.: Maaike Kort-Meinster, Jaime Kortekaas, Ben Tieleman, Ronald Spoor en Stef Groot

Op deze manier hielp STeam in het afgelopen jaar negentien teams. “We voorkwamen een aantal overplaatsingen naar de crisisopvang. Verder hielpen we teams om een cliënt zacht te laten ‘landen’ na een verhuizing. Zo was er een cliënt – we noemen hem even Kees – die door zijn loopbaan in de zorg veel ballast had. Er was een beeld van hem ontstaan van een moeilijke man. Hij kon schreeuwen en schelden, uitte doodsbedreigingen en suïcidewensen en was ook fysiek agressief. Daardoor belandde hij een aantal keren op de crisisunit. Begeleiders waren bang voor hem. Toen we hoorden dat hij verhuisde naar een andere woning, wilden wij graag dat hij een nieuwe kans kreeg.”

Meelopen met medewerkers
STeam sprak met de teamleden over het beeld dat ze van Kees hadden. “Met de gedragsdeskundige maakten we een vertaling van diagnostiek naar gedrag. Eén van de sleutels was: hem niet te veel aanspreken op cognitief niveau. Hij lijkt namelijk veel meer te kunnen dan dat hij daadwerkelijk aankan. We liepen met medewerkers mee en lieten hen in het moment dingen zien. Daardoor konden zij Kees met open armen ontvangen en hem accepteren zoals hij is. Hij kwam vrij snel tot rust in zijn nieuwe omgeving en zijn ware ik kwam naar boven.”

‘Het team voelde zich gezien en gehoord. Net als de cliënt eigenlijk’

De steun van STeam had niet alleen een goed effect op de cliënt, maar ook op de begeleiders. “Medewerkers waren in eerste instantie huiverig voor zijn komst, het slechte beeld van hem was best groot gemaakt. Het was goed dat de begeleiders over hun angst en onzekerheid konden praten. Door de ondersteuning van STeam gingen ze ervoor. Het team voelde zich gezien en gehoord. Net als de cliënt eigenlijk.”

Meer verbinding binnen het team
Ook bij het team van Debby werkte dat zo. “We hadden meteen een open gesprek met STeam, alles kon gezegd worden. Tijdens de observatieperiode lette STeam vooral op onze begeleidingsstijl. Bij de ene begeleider liet Piet namelijk ander gedrag zien dan bij de ander. Bovendien verschilden we nogal in onze visie op hem. Ik wilde voor hem terug naar waar hij vandaan kwam, naar alle dingen die hij zelfstandig deed. Ik vond het lastig te accepteren dat hij nu anders is, hij kan zowel fysiek als psychisch een stuk minder aan. STeam hielp objectief naar hem te kijken.”

‘De werksfeer is ontspannen en daardoor zijn de bewoners ook ontspannen’

Verder kon het team steeds beter in gezamenlijkheid bekijken wat Piet nodig had. “We kregen meer verbinding binnen het team en maken sneller goede afspraken,” vertelt Debby. “We zijn veel meer op één lijn gekomen. De werksfeer is ontspannen en de bewoners daardoor ook.”

“Dat zien we bij meer teams waarmee wij in de afgelopen anderhalf jaar werkten,” aldus Jaime. “Een bijkomend voordeel is dat minder medewerkers in de ziektewet komen. En de herstelkosten van meubilair zijn ook een stuk minder…”

Steun helpt
Jaime en Debby raden andere organisaties aan om ook met een intern supportteam te gaan werken. De steun helpt. “Samen met STeam kwamen we ook tot een praktische oplossing voor Piets behoefte aan nabijheid,” aldus Debby. “We willen hem graag bij ons houden en tegelijk de privacy van andere bewoners borgen. Nu zit Piet soms met zijn iPad op een stoel in de gang, bij de kamer waar wij bezig zijn. Zo proberen we het lijntje met hem te houden. We zien stukjes van zijn oude zelf terug – hij maakt weer grapjes en heeft soms weer lichtjes in zijn ogen. Als persoonlijk begeleider doet mij dat goed.”  |

Twinkel
Benieuwd naar de geleerde lessen van STeam? De Hartekamp Groep maakte een heldere brochure over hun supportteam. Lees de brochure op het Kennisplein Gehandicaptensector. STeam is een voorbeeld van persoonsgerichte zorg. Twinkels heten die voorbeelden, die zijn verzameld bij het vernieuwingstraject Begeleiding à la carte, onderdeel van het programma Volwaardig leven van het ministerie van VWS. Doel van dit programma is de zorg toekomstbestendig maken en passend bij de veranderende zorgvraag van mensen met een beperking. De Twinkels zijn te vinden op www.twinkelmagazinegehandicaptensector.nl.