Verspilling in de gehandicaptenzorg door een onvruchtbare basis

Kun je iets vertellen over ‘verspilling in de Awbz’, vroeg iemand mij. Waarmee, als ik het goed begreep, zorg-in-natura instellingen werden bedoeld. Nicole van Troost schrijft in haar weblog waar nog bespaard kan worden: door te gaan werken vanuit een menswaardige visie.

Mijn gedachten gingen uit naar mijn ervaringen in zorgland, waaronder ook veel jaren in instellingen, op dagcentra, scholen, enzovoort. Ik heb er heel veel geleerd, vanaf het prille begin dat ik als 21-jarige, net afgestudeerde, binnen kwam lopen.

De tien jaar daarvoor was ik op allerlei terreinen al actief als vrijwilligster voor mensen met een verstandelijke beperking, maar die jaren laat ik hier buiten beschouwing, omdat, gek genoeg, in het vrijwilligerswerk veel frisheid in werken te vinden was. Bovendien: kun je verspillen als vrijwilliger?

In de klei
In ‘zorg-in-natura’ werd de basis gelegd voor de werker, die ik nu ben. De professionele basis dan. Ik heb allerlei petten op gehad, vaker niet die van orthopedagoog, dan wel. Dus zeg maar ‘met mijn voeten in de klei gestaan’.

Mijn kritische houding, is er niet eentje vanuit een ivoren toren. Ja, die kritische houding… Nogmaals: ik heb veel geleerd in zorg-in-natura, maar de eerlijkheid gebied me te zeggen dat een handjevol mensen mijn voorbeeld was en dat ik ook veel geleerd heb over hoe het volgens mij niet moet.

Pijnlijk
Ik kan me een man herinneren, die soms om voor begeleiders onduidelijke redenen, anderen hard en pijnlijk vastpakte, waarna men hem met geen mogelijkheid los kreeg. Het antwoord van de omgeving daarop was al jaren de volgende: men trok zijn broek naar beneden, zodat hij vanzelf de ander losliet om zijn broek omhoog te hijsen. En dit gebeurde ook midden op straat. Daar valt uw mond toch ook van open?

Nazorg
En nog niet zo lang geleden, trof het me in een instelling, dat, na een afzondering van een klant ( alarm, drie mensen ‘ingrijpend anders’ de klant in een afzonderingsruimte brengen ), de betrokken medewerkers volgens protocol allemaal nazorg kregen, maar toen de klant even later uit de afzonderingsruimte werd gehaald, ontbeerde het hem aan diezelfde zorg. En dat allemaal nog los van de vraag of afzonderen überhaupt een zinvolle zaak is, uiteraard.

Natuurlijk mogen er dingen fout gaan, natuurlijk zijn we allemaal mensen. En ik probeer ervoor te waken dat mijn perceptie zo gekleurd is, dat ik alleen zie wat ik denk. Voor zover mogelijk… Ik weet ook dat ergens tegen vechten nergens toe leidt. Het is zoals het is. Maar dat brengt mij niet af van de overtuiging dat het heel anders kan, en dat blijf ik voorleven en propageren.

Verspilling in de zorginstellingen/Awbz hangt volgens mij voor een belangrijk deel samen met visie, mensvisie, hoe ga je met elkaar om?

Gelijkwaardig
Als klanten niet in de eerste plaats als gelijkwaardige persoon worden gezien, als medewerkers niet ten diepste overtuigd zijn van hun dienstbare rol en met liefde naar een ander kijken, dan ontstaat een cultuur, die onnodig leed met zich meebrengt.

Twee groepen
Klanten worden niet gezien, hun behoeften worden niet gezien, er worden symptomen bestreden, er is sprake van twee groepen, ‘medewerkers’ en ‘klanten’ en ga zo maar door. Dat leidt tot onveiligheid, angst en onbegrip en dat leidt helaas maar vaak genoeg tot frustratie, die geuit wordt in de vorm van agressie, zelfverwondend, agressief of extreem teruggetrokken gedrag.

Onvruchtbare basis
En dan komen er protocollen, formulieren die moeten worden ingevoerd, trainingen voor medewerkers, extra bezetting, middelen & maatregelen plus de daarbij behorende rapportage, langdurig zieken en ga zo maar door. Men verspilt de draagkracht van klanten en medewerkers, energie, tijd en aandacht, door te werken vanuit een onvruchtbare basis. En daarmee gaat een grote financiële verspilling gepaard.

Opnieuw opbouwen
Volgens mij zei Einstein zoiets als ‘Je kunt het systeem niet veranderen, als je niet snapt hoe het werkt’. En je kunt een systeem ook niet veranderen, binnen datzelfde systeem. Daarom geloof ik niet dat je dit soort zorg-in-natura van binnenuit nog kunt veranderen. Het moet vanaf de eerste steen opnieuw worden opgebouwd, figuurlijk in ieder geval.

Als zorgmedewerkers werkelijk de klant als medemens gaan zien, als er wordt geïnvesteerd in oprechte zelfreflectie en in respectvolle omgang met de klant, in gedegen inhoudelijke kennis, dan kan dit soort verspilling worden voorkomen.

Zolang zorg-in-natura (of welke) instellingen (dan ook) hier niet mee aan de slag gaan, kan er nog zoveel pragmatisch worden bezuinigd, maar levert dat in zowel menselijke- als financiële zin niets substantieels op. |

Door Nicole van Troost, orthopedagoog en begeleider. Zij schrijft onder meer het weblog 'Dankbaar werk, waar deze aflevering als eerste in juli 2011 verscheen.