'Probleemgedrag komt door verkeerde benadering'

Bij mensen met een aangedaan brein, ouderen met dementie en/of mensen met een verstandelijke beperking, is probleemgedrag het resultaat van een verkeerde benadering. Niet overvragen en teveel verlangen, maar goed afstemmen voorkomt stress. Sociaal geriater Anneke van der Plaats legde op het congres Jong beperkt, vroeg bejaard van Medilex uit wat oudere en aangedane hersenen voor consequenties voor gedrag hebben.

Want door allereerst te begrijpen hoe de hersenen werken, heb je al veel gewonnen, aldus Van der Plaats: "Vaak denken we bij mensen met een hersenaandoening: waarom doen ze zoals ze doen? Ook denken we wel eens dat ze iets expres doen. Wij kennen alleen maar onze eigen hersenen, en oordelen van daaruit. Maar de hersenen van mensen verschillen structureel."

Emoties en denken
De hersenen bestaan uit vier lagen. Het eerste en tweede niveau is het emotionele brein, niveau drie en vier het denkende brein. Daarin zit ook het inhibitiecentrum dat ons helpt te concentreren. Bij mensen met hersenaandoeningen als dementie raken laag drie en vier aangetast. Daardoor zijn zaken die horen bij hogere hersenfuncties zoals weloverwogen kiezen, inzicht in situaties, empathie, geweten en besef van tijd en ruimte erg lastig.

"De gehandicaptenzorg is gericht op ontwikkeling, maar als mensen ouder worden dan gaat dat niet meer en gaan ze verder achteruit. Het begint met motorische handelingen als een hapje brood op een vork prikken, vervolgens verdwijnen ook moeilijke handelingen als plannen en impulsen tegenhouden," vertelde Van der Plaats.

Sein onveilig
"Mensen reageren bij stress alleen nog vanuit de amandelkern, die in niveau twee zit, en aangeeft of iets veilig of onveilig is. Het onderbrein wordt de baas over het bovenbrein, als dat niet meer ontwikkeld is. Mensen zijn niet vervelend, maar wij doen iets waardoor hun amandelkern aanslaat en doorgeeft dat het 'sein onveilig' is. Je lichaam maakt je klaar voor de confrontatie met de vijand en voor vluchten of vechten."

Van der Plaats gaf bruikbare tips hoe je goed omgaat met ouderen met een verstandelijke beperking:

• Alle aangedane breinen kunnen niet tegen stilte, mensen kunnen niet alleen op hun kamer zitten en al helemaal niet in een kale isoleer. Zorg voor dynamische prikkels zoals schommelen, voor beweging en geluid. Haal eens een kitsch kerstsnoer voor op hun kamer, in plaats van slaapmedicatie.
• Houd je tempo langzaam
• Geen dwang
• Mensen niet laten falen
• Ingaan op de emotie (u bent boos hé?)
• Wees herkenbaar en veilig.

Anneke van der Plaats schreef samen met Gerke de Boer het boek Het demente brein, Omgaan met probleemgedrag, dat dit voorjaar is verschenen. Lees meer over het congres Jong beperkt, vroeg bejaard op de website van Medilex.