Prijs voor onderzoek naar interactie tussen begeleiders en ernstig gehandicapten

De Vlaamse orthopedagoge Ine Hostyn heeft vorige week de Ds. Visscherprijs 2012 gekregen voor haar onderzoek naar interactie tussen mensen met zeer ernstige meervoudige beperkingen en hun begeleiders. Een van haar conclusies: Je hoeft niet te beginnen met nieuwe manieren van communicatie. De eerste stap op weg naar betere interactie is het zien, bevestigen en waarderen van wat goed loopt.

Tijdens de Ds Visscherlezing schetste Hostyn een beeld van de moeilijkheden die ernstig meervoudig gehandicapte mensen ervaren in hun dagelijks leven: "We kunnen ons niet goed inbeelden dat we moeilijk vat krijgen op wat er rondom ons heen gebeurt en dat we in grote mate gehinderd zijn in onze bewegingsmogelijkheden. We kunnen ons ook niet goed voorstellen dat we voor al onze behoeften afhankelijk zijn van anderen, dat we moeilijk kunnen zeggen wat we willen, denken en voelen, en dat we ons vaak onbegrepen voelen door onze omgeving. Voor mensen met ernstige meervoudige beperkingen is dit hun dagelijkse realiteit."

Begeleiders
Maar ook voor de dagelijks begeleiders is het lastig contact te maken met hun niet communicerende cliënten: "We kunnen het ons eveneens niet goed inbeelden wat het is om in onze job steeds te moeten zoeken naar wie de mensen zijn waarmee we werken. Dat we hen moeilijk begrijpen en we hen bij de meest basale activiteiten moeten bijstaan terwijl we hun een zelfstandig leven gunnen. Dat we hen positief willen ondersteunen maar op hindernissen stuiten vanuit de samenleving. Voor begeleiders van mensen met ernstige meervoudige beperkingen is dit hun dagelijkse professionele realiteit."

Uitdaging
"Het opbouwen van kwaliteitsvolle interacties met mensen met ernstige meervoudige beperkingen vormt een echte uitdaging. Nochtans wordt de levenskwaliteit van deze mensen in grote mate bepaald door de kwaliteit van de interacties met hun begeleiders. Het centrale thema binnen mijn doctoraatsproefschrift is dan ook een van de meest primaire processen waardoor mensen zich kunnen ontplooien als mens. Het gaat om de interactie waarbij mensen elkaar ontmoeten in heel hun wezen, met hun beperkingen en hun mogelijkheden."

Interactie
In haar proefschrift focust Hostyn op de interactie tussen mensen met ernstige meervoudige beperkingen en hun begeleiders, met het doel om beter te begrijpen wat zich tussen hen afspeelt en wat daarvan de mogelijkheden zijn. Zij brengt de interactie met personen met ernstige meervoudige beperkingen vanuit verschillende theoretische perspectieven en met verschillende observatiemethoden in kaart.

Dat de in het doctoraatsproject ontwikkelde instrumenten aanknopingspunten bieden om met professionele begeleiders te praten en hen te inspireren in hun dagelijkse omgang met cliënten met verstandelijke beperkingen, werd aangetoond in een concluderende gevalsstudie. Het perspectief van een ervaren begeleider werd benut om de kwaliteiten en de uitdagingen in de interactie met personen met ernstige meervoudige beperkingen beter te begrijpen."

Nieuwe inzichten
Volgens Hostyn tonen de resultaten van haar onderzoek aan dat begeleiders tot nieuwe inzichten kunnen komen door met elkaar van gedachten te wisselen over de in haar proefschrift ontwikkelde interactiedimensies. Video-analyse blijkt daarbij voor praktijkwerkers een zinvolle manier om hun interacties kritisch te beschouwen maar vooral om ze bevestigd te zien.

Aanwezige kwaliteiten
Hostyn besloot haar lezing met de conclusie dat "het niet noodzakelijks is om uit te gaan van het idee dat interacties met mensen met beperkingen moeten worden verbeterd (een idee waar ik destijds zelf van gestart ben), maar om in eerste instantie de aanwezige kwaliteiten te ondersteunen. De eerste stap in die ondersteuning is dan ook het zien, bevestigen en waarderen van wat goed loopt. Moge het observatieprotocol, het interactiemodel en de inzichten uit dit doctoraatsproefschrift vooral een aanleiding zijn om het mooie te zien in interacties tussen mensen met ernstige verstandelijke beperkingen en hun interactiepartners, en om er uit te leren voor alle andere menselijke interactieprocessen. Moge de verworven inzichten mensen inspireren om, eerder dan te wachten op toevalligheden of interactie bewust in te plannen, kansen tot optimale interactie te maximaliseren tijdens die momenten die zich dagelijks aandienen, zoals verzorging of eetmomenten."

Hostyn, I. (2011). Interactions between people with profound intellectual and multiple disabilities and their direct support staff. Ongepubliceerde doctoraalscriptie, Katholieke Universiteit Leuven, België. Lees de hele Ds Visscher-lezing op www.ntzonline.nl