Overzicht vrijheden en vrijheidsbeperkingen cliënten

Hoeveel persoonlijke vrijheid heb je eigenlijk als je in een instelling of woonvorm woont? Mag je zelf bepalen hoe laat en waar je eet, heb je je aan de huisregels te houden, mag je een sleutel van je eigen huis hebben? Veel persoonlijke vrijheden die normaal voor ieder gelden, gelden niet vanzelfsprekend voor mensen die door hun beperking ondersteuning nodig hebben. Even de zaken op een rijtje.

Het zelfbeschikkingsrecht over eigen leven geldt voor ieder. Recht op privacy en persoonlijke vrijheid mogen niemand worden ontnomen, tenzij dit in een wet is geregeld. Gevangenisstraf is mogelijk dank zij strafwetgeving en mensen met een verstandelijke beperking kunnen gedwongen in een zorginstelling worden geplaatst (en eventueel gedwongen worden behandeld) op grond van de Bopz (Wet bijzondere opnamen psychiatrische ziekenhuizen), die over een tijdje wordt vervangen door de Wet zorg en dwang.

Geen eigen sleutel
Wie bij een zorgaanbieder woont heeft met twee vormen van vrijheidsbeperking te maken: huisregels en regels die voortvloeien uit het zorg- of begeleidingsplan. De huisregels zijn algemeen en gelden voor iedereen die er woont. Het begeleidingsplan is individueel en geldt alleen voor die ene cliënt. Een huisregel kan bijvoorbeeld zijn dat bewoners geen eigen sleutel van hun huis bezitten. Wie wel zelf de sleutel wil, kan dat vragen aan zijn begeleider. Zo'n afspraak dat deze huisregel niet voor die ene bewoner geldt, moet dan wel in zijn begeleidingsplan staan. Hetzelfde kan gelden voor een afwijking van de huisregel om gezamenlijk te eten. In het begeleidingsplan kunnen zulke individuele afspraken worden gemaakt, ook over de begeleiding die de cliënt ontvangt.

Als een cliënt het niet eens is met een regel die voor hem alleen geldt, kan hij een klacht indienen en als dat niet helpt, kan hij proberen bij de rechter zijn gelijk te halen. Maar dat is ingewikkeld en zal erg lang duren, terwijl de uitslag onzeker is.

Recht op regie
Een betere oplossing biedt hopelijk nieuwe wetgeving die in de maak is en die de rechtspositie van bewoners van zorginstellingen drastisch moet verbeteren. De belangrijkste is wel de Beginselenwet Awbz, die het zelfbeschikkingsrecht als uitgangspunt heeft. Deze wet geeft bewoners een afdwingbaar recht op regie over eigen leven.

De cliënt kan straks heldere en hardere afspraken maken met zijn begeleider over de invulling van zijn dagelijkse leven, zoals persoonlijke verzorging, eten en drinken en bejegening door het personeel. Het startpunt wordt dan niet gevormd door de regels van het huis, maar door de eigen wensen van de bewoner over hoe hij zijn dagelijks leven wil inrichten. Deze wet is een aanvulling op de Wet cliëntenrechten zorg die er eveneens aankomt. Daarin staan algemene regels over rechten en plichten van cliënt en zorgaanbieder. - Jan Delfgaauw

Rubriek de Jurist in Klik mei 2012, door Jan Delfgaauw