'Overvragende cliënt kan vrijwilliger uitputten'

We vragen maar moeilijk om hulp, en bieden het spaarzaam aan. Dat geldt ook voor mensen met een beperking. Maar er is ook een groep die zich hierdoor niet laat belemmeren en zich de hulp heerlijk laat welgevallen. Dat geeft scheve relaties en zorgt voor 'uitputting' bij de zorggevers van mensen met een beperking, schrijft onderzoeker Femmianne Bredewold in het Tijdschrift voor Sociale Vraagstukken.

De participatiesamenleving komt volgens haar niet zonder slag of stoot tot stand. "In de onderzoeken  die ik de afgelopen jaren uitvoerde naar de uitwisseling van hulp en zorg tussen mensen met een verstandelijke of psychiatrische beperking en buurtbewoners, kwam ik ook bij mensen met een beperking tegen dat ze het moeilijk vinden om afhankelijk te zijn in relaties. Maar ik kwam nóg iets tegen: er is ook een groep mensen met een beperking die zich helemaal niet laat belemmeren door deze acceptatieschroom, vraagverlegenheid of vraagweerstand, maar die actief hulp vraagt en zich de aangeboden hulp laat welgevallen."

Tijd voor elkaar
"En ook in een ander onderzoek waarin we gedurende anderhalf jaar mensen met een verstandelijke of psychiatrische beperking volgden die aan buren waren gekoppeld via het project Tijd voor elkaar, bleken veel mensen met een beperking helemaal niet besmet met het virus van vraagverlegenheid en acceptatieschroom. De oorzaak voor 'uitputting' van zorggevers blijkt gelegen in de ongevoeligheid die sommige mensen met een beperking hebben voor codes en regels binnen sociale verhoudingen."

Asymmetrisch
Mensen met een beperking voelen volgens haar de regels die bij bepaalde contacten horen niet altijd even goed aan. Ze snappen niet altijd dat het van belang is dat ze iets teruggeven binnen bijvoorbeeld burencontacten, en dat als ze iets teruggeven dit enigszins in verhouding moet staan tot wat ze gekregen.

"Voor de instandhouding van de relatie is het van belang dat mensen dergelijke inschattingen kunnen maken. Soms is dit echter lastig vanwege beperkte sociaal-emotionele vaardigheden of stoornissen zoals borderline of autisme, waardoor contact aangaan en onderhouden problematisch is," schrijft Bredewold.

Hospitalisering
Een andere oorzaak voor het ontstaan van scheefgroei binnen relaties lijkt volgens haar gelegen te zijn in het feit dat mensen met een beperking gewend raken aan de ontvangende rol. "Ze laten zich alle hulp welgevallen, omdat ze het door hun hospitalisering zijn verleerd om zich autonoom, zelfstandig en onafhankelijk op te stellen. Dit kan een logisch gevolg zijn van de vele paternalistische verhoudingen waarin mensen met een beperking terechtkomen."

Stress en uitval
"Dat mensen met een beperking in staat zijn om hulp en zorg voor zichzelf te organiseren, biedt hoop voor de gedroomde participatiesamenleving. Tegelijkertijd pakt te weinig vraagverlegenheid en acceptatieschroom niet goed uit wanneer de emotionele band beperkt is. Het onbegrensd zorgen voor anderen leidt dan tot stress en uitval van mensen zonder beperking. Ze raken uitgeput en voelen zich gebruikt wanneer mensen met een beperking geen enkele blijk van waardering geven voor hun goedbedoelde hulp."

Femmianne Bredewold is onderzoeker bij het Centrum voor Samenlevingsvraagstukken in Zwolle en promoveerde begin dit jaar op Lof der oppervlakkigheid, over contact tussen mensen met een verstandelijke of psychiatrische beperking en buurtbewoners. Een volledige versie van dit artikel verscheen eerder in het zomernummer van het Tijdschrift voor Sociale Vraagstukken.