Overheid, doe meer voor vrijwilligers!

De Nederlandse overheid stimuleert het vrijwilligerswerk onvoldoende, maar de regering wil wel veel professionele zorg overhevelen naar de samenleving. Terwijl de infrastructuur van vrijwilligerscentrales juist buitengewoon geschikt is om de participatiesamenleving vorm te geven. Dat is de conclusie van onderzoeker Cees van den Bos, die onlangs in Rotterdam promoveerde op een proefschrift over vrijwilligerscentrales.

Van den Bos toont aan dat vrijwilligerswerk goed is voor de sociale samenhang in de maatschappij. Desondanks maken overheden te weinig gebruik van de bereidheid van burgers om vrijwilligerswerk te doen.

Iets doen voor een ander
Sinds de jaren zeventig stimuleren overheden in veel Westerse landen vrijwilligerswerk. In minstens vijftig landen zijn daarvoor vrijwilligerscentrales opgezet. Van den Bos onderzocht dergelijke centrales in acht landen. Overheden kennen vier betekenissen toe aan vrijwilligerswerk:

• welzijn (iets doen voor een ander)
• democratie (beleid beïnvloeden)
• economie (maatschappelijke participatie van burgers bevorderen)
• zelforganiserende gemeenschappen (sociale cohesie en wederkerigheid versterken).

Politiek regime
Welke betekenissen in een land aan vrijwilligerswerk wordt toegekend, hangt sterk af van het politieke regime. Liberale regimes (zoals Amerika) benadrukken de 'instrumentele betekenis' (welzijn), waarbij vrijwilligerswerk een instrument is om activiteiten goedkoper en meer op maat uit te voeren. Voor sociaaldemocratische regimes (zoals Noorwegen en Zweden)zijn de zelforganiserende gemeenschappen van vrijwilligers belangrijk en democratie, omdat burgers zo hun stem laten horen. Corporatistische (verenigingen, vakbonden) regimes zoals in Nederland en Duitsland stimuleren vrijwilligerswerk vooral om zijn instrumentele waarde, maar onderkennen ook dat vrijwilligerswerk bijdraagt aan maatschappelijke deelname en zelforganiserende gemeenschappen.

Nederland
Volgens Van den Bos zegt de Nederlandse overheid dat ze vrijwilligerswerk belangrijk vindt voor het welzijn, de economie en voor zelforganiserende gemeenschappen. Maar de beleidsmaatregelen zijn alleen op de 'instrumentele betekenis' gericht (welzijn, dus meer handjes in de zorg). De maatregelen zijn zelden in het belang van participatie en zelforganisatie, terwijl juist die krachten van het vrijwilligerswerk de sociale samenhang versterken en dus goed zijn voor de participatiesamenleving.

Kernfuncties
Uit het onderzoek komt verder naar voren dat vrijwilligerscentrales zes kernfuncties hebben:

• bemiddeling tussen vrijwilliger en organisatie
• werving van vrijwilligers
• deskundigheidsbevordering
• het ontwikkelen van nieuwe vormen van vrijwilligerswerk
• het ondersteunen van vrijwilligersorganisaties
• het aantrekkelijker maken van vrijwilligerswerk.

Infrastructuur
Hoewel elk onderzocht land dezelfde kernfuncties telt, worden ze per land totaal verschillend uitgevoerd. Zo is in sommige landen (Nederland onder andere) de bemiddelingsfunctie het belangrijkst, terwijl deze functie in andere landen (Scandinavië en Italië) een ondergeschikte rol speelt. Volgens Van den Bos is de infrastructuur van vrijwilligerscentrales bij uitstek geschikt om burgers te motiveren voor vrijwilligerswerk

'Using volunteering Infrastructure to build civil society' Proefschrift van Cees van den Bos. Lees meer op de site van de Rotterdamse Erasmus universiteit.