Kenniscentrum verstandelijk gehandicaptenzorg
Menu

Op de fles: faillissement in de zorg

2 februari 2012 Door de redactie Geen reacties

Het is al geen vraag meer, het is een feit: ja, ook een zorgorganisatie kan failliet gaan. Eind december ging de antroposofische zorgorganisatie Zonnehuizen kopje onder. Bij een faillissement zijn alleen maar verliezers, zei de staatssecretaris van Vws erover. Klik zet uiteen wat je bij een faillissement allemaal over je heen krijgt.

Wat betekent een faillissement?
Als een organisatie de rekeningen niet meer betaalt, en er geen uitzicht is dat dat binnenkort wel gaat gebeuren, vragen schuldeisers bij de rechter een faillissement aan. Zodra de rechter het faillissement heeft uitgesproken, bestaat de organisatie niet meer. Alle werknemers zijn meteen ontslagen. De rechter laat beslag leggen op alle eigendommen van de organisatie (zoals voorraden, bankrekeningen en gebouwen), om te voorkomen dat de failliete eigenaar er met waardevolle spullen vandoor gaat en de schuldeisers met lege handen blijven zitten. Een curator handelt vervolgens – vooral in het belang van de schuldeisers – de zaken af. Hij zal op zoek gaan naar mogelijke overnemers. Wie dat wordt hangt af van welke koop het meeste opbrengt voor de schuldeisers. Er is een rangorde onder de schuldeisers: de belastingdienst en de sociale verzekeringsbank staan vooraan, dan komen de banken, vervolgens de leveranciers. Achteraan staan de werknemers en de cliënten.

Wat betekent een faillissement voor werknemers?
Je bent met onmiddellijke ingang ontslagen. Je salaris wordt maximaal zes weken doorbetaald door het Uwv. Je wordt geacht in die periode door te werken, je cliënten hebben zorg nodig. Een nieuwe eigenaar kan jou weer in dienst nemen, maar dat hoeft hij niet. Je in 25 jaar opgebouwde arbeidsverleden kan je vergeten, je moet opnieuw solliciteren. De nieuwe eigenaar krijgt alleen Awbz-geld binnen als hij zorg verleent. Hij heeft dus mensen nodig om de zorg te bieden. Hij zal waarschijnlijk aan de oude werknemers vragen of ze bij hem willen solliciteren. Maar hij zal ook proberen of het goedkoper kan. Hij zal geen mensen aannemen die vaak ziek zijn geweest of die in het verleden hebben geklaagd over problemen in de organisatie. De nieuwe eigenaar moet zich aan de Cao houden, maar hij hoeft geen arbeidsverleden mee te tellen bij de salarisschaal. En hij mag je een tijdelijk contract aanbieden in plaats van een contract voor onbepaalde tijd.

De nieuwe eigenaar kan ook besluiten om voor ondersteunende diensten geen mensen meer in dienst te nemen, maar het werk uit te besteden: denk aan schoonmaak, technische ondersteuning, salarisadministratie. Hij heeft dan geen verplichtingen jegens werknemers, en kan de financieel meest gunstige contracten afsluiten.

Kan het faillissement van Zonnehuizen veroorzaakt zijn door veranderd overheidsbeleid, zoals de Zorgzwaartefinanciering?
Bijna alle organisaties in de verstandelijk gehandicaptenzorg hebben die veranderingen doorgevoerd zonder noemenswaardige schade aan de kwaliteit van de zorg. Een andere wijziging in het beleid had voor problemen kunnen zorgen: de bekostiging van het vastgoed. Tot voor kort was een zorgleverancier ervan verzekerd dat hij zijn gebouwen kon betalen als hij er een vergunning voor had gekregen. Per 2012 is dat veranderd. Nu krijgt een organisatie per cliënt een bepaald bedrag uit het Zorgzwaartepakket voor huisvesting. Als het gebouw onvoldoende wordt gebruikt, krijgt de organisatie er minder geld voor, terwijl de vastgoedlasten wel doorlopen. De overheid dwingt zorgorganisaties zo om slimmer te bouwen. De Raad voor de Volksgezondheid & Zorg voorspelde een paar jaar geleden dat een kwart van de zorgorganisaties wel eens zou kunnen omvallen als gevolg van de nieuwe vastgoedbekostiging.

Er zijn verschillende manieren om dergelijke risico's te mijden. Eén daarvan is groter worden, dus fuseren. Dan spreid je de risico's, en ben je vermoedelijk zuiniger uit bij grote projecten. Dat moet je dan wel doen op een tijdstip dat de organisatie goed loopt. Een gezonde organisatie vindt altijd wel een fusiepartner, voor een club met financiële problemen moet je ze met een lampje zoeken. Een gegadigde wil graag met een schone lei beginnen, en dat kan niet met de slecht lopende organisatie, die heeft schulden, arbeidsovereenkomsten, te dure gebouwen, conflicten, onbekwame bestuurders en medewerkers. Wacht de gegadigde tot de organisatie failliet gaat, dan kan hij zonder die ballast beginnen.

Elke zorgorganisatie heeft één bron van inkomsten: het geld uit de zorgzwaartepakketten. Daarmee moet je de cliënten goede zorg kunnen bieden. De schulden (18 miljoen euro) bij de Zonnehuizen lijken (het onderzoek ernaar moet nog worden gedaan) niet veroorzaakt te zijn door overdreven hoge personeelskosten, eerder door incidentele kosten als het inhuren van dure adviseurs. Dat betekent dat de Zonnehuizen goed exploitabel zijn te maken. Door in te stappen na het faillissement is de uitgangspositie financieel gezien een stuk gunstiger geworden voor de nieuwe eigenaars.

Zorg voortzetten
Het ministerie van Vws heeft gezegd: 'zorginstellingen kunnen failliet gaan; de overheid waarborgt de continuïteit van de zorg, maar niet van de organisatie. Dat is de verantwoordelijkheid van de zorgorganisaties en de verzekeraars.' Het faillissement van de Zonnehuizen – het eerste in de Nederlandse zorg - wordt met spanning gevolgd door collega-organisaties. Hoe garandeert de overheid dat de zorg wordt voortgezet? Wat was er gebeurd als er geen gegadigden waren geweest om Zonnehuizen over te nemen (Er waren er ruim 40). Zouden de cliënten zijn overgeheveld naar andere organisaties? 2.000 mensen in korte tijd overdragen is een megaoperatie. Je dwingt mensen om te verhuizen naar andere delen van het land. Dat is bij Zonnehuizen niet gebeurd. De cliënten zitten er nog, de – meeste - begeleiders werken er nog.

Wat blijft er bij een faillissement over van inspraak?
De Centrale cliëntenraad, medezeggenschapsraad en de ondernemingsraad worden na de overname direct weer in het leven geroepen. Maar die hebben niks te zeggen gehad over de overname, want toen waren ze niet in functie. De organisatie bestond immers niet meer.

Lopen de pensioenen van medewerkers gevaar?
Er is kort geen premie betaald. De nieuwe werkgever betaalt gewoon weer premie, zodat de pensioenopbouw doorgaat. De levensloopregeling is verloren. Over de hele linie lopen werknemers geld mis, zeker als ze onder ongunstiger arbeidsvoorwaarden niet anders kunnen doen dan weer aan het werk gaan bij de nieuwe eigenaar.

Lopen bewonersgelden risico?
Dat zou niet moeten. Elke bewoner heeft tegenwoordig zijn eigen bankrekening. De Stichting bewonersgelden is meestal een aparte stichting met een eigen rekening. Toch bleken bij de Zonnehuizen kleed- en voogdijgelden van cliënten te zijn meegenomen in het faillissement. Door het faillissement kunnen cliënten niet meer bij hun geld en zijn ze schuldeiser geworden. De staatssecretaris van Volksgezondheid wil – heeft ze gezegd naar aanleiding van Kamervragen hierover - niet dat geld van bewoners op rekeningen van de zorgorganisatie wordt gestald.

Hoe merk je dat de zaken financieel verkeerd lopen?
Als het goed is krijg je elke maand van jouw manager een overzicht van de Inkomsten en de kosten. Zijn er lange tijd meer kosten dan inkomsten, dan kan je dat als een alarmsignaal beschouwen. Als er verlies wordt geleden in een organisatie, is de eerste vraag: wordt dat gesignaleerd en gerapporteerd? De Raad van bestuur zou dat moeten weten. Bij Zonnehuizen is het jaarverslag over 2010, dat er 1 mei had moeten liggen, veel later gepubliceerd.

Managementinformatie is gebaseerd op gegevens van de boekhouding. De boekhouding rapporteert aan het management, die weer aan de Raad van bestuur, en die weer aan de Raad van toezicht. In die viertrapsraket zou genoeg garantie moeten zitten dat er op tijd wordt ingegrepen als het niet goed gaat.

Zitten er in Raden van toezicht wel genoeg capabele mensen?
Volgens managers in de zorg is de kwaliteit van de toezichthouders de afgelopen jaren flink toegenomen. De samenleving stelt hogere eisen, de selectie is strenger. Toch kan het nog mis gaan. Medewerkers op de financiële administratie zouden moeten zien dat er geldgebrek is, maar dat mogen ze niet rond toeteren. Ze moeten hun directie informeren, en die wordt geacht, met alle andere informatie erbij, maatregelen te nemen.

Wat kan jij als begeleider doen als je merkt dat het financieel fout loopt in jouw organisatie?
Je kunt weinig meer doen dan aan de bel trekken bij de boekhouding als de rekening van de bakker niet wordt betaald. Je kunt signalen doorgeven aan je eigen leidinggevende. Als dat niet helpt, is de Ondernemingsraad het aangewezen adres.

Bij Zonnehuizen heeft het allemaal niet geholpen. Naar het waarom komt een onderzoek. De Raad van toezicht en de voormalige bestuurder worden voor de rechter gedaagd. De rechter moet toetsen of de leden hun verantwoordelijkheid hebben genomen.

Door Ronny Vink / artikel verschijnt in de Klik van Maart

Wil je reageren op dit artikel? Log dan in als abonnee!