Ik wil geen kwetsende taal aanhoren

In Klik van mei gaat de rubriek Keuzes maken over een cliënt die vervelende dingen zegt over medecliënten en begeleiders. Hoe voorkom je schelden, wat kan je er aan doen? Lees de vraag van een begeleider en het antwoord van ethicus Jan Delhaas.

Beste ethicus,

Misschien een beetje raar probleem, maar onder mijn licht verstandelijk gehandicapte cliënten zit er een met uitgesproken onsympathieke opvattingen. Hij zegt tegen mij erg vervelende dingen over collega's op zijn werk en over medebezoekers van onze inloopruimte en ook over collega's van mij. Dat doet hij in zijn eigen woning, maar net zo goed waar deze mensen (altijd van niet-Nederlandse afkomst) bij zijn.

Ik realiseer me dat hij thuis nooit anders heeft gehoord, en ik probeer hem steeds op andere gedachten te brengen, maar dat slaat niet erg aan. Verbieden helpt niks.

Ik voel me er hoogst ongemakkelijk bij, en begin er zo onder de hand ook wel erg tegenop te zien om hem te begeleiden.

Geachte begeleider,

De situatie die je beschrijft lijkt een beetje op de landelijke politiek, maar dan in het klein. De leider van de Partij voor vrijheid (Pvv) heeft niet lang geleden een bevriend staatshoofd van niet-Nederlandse afkomst in de Telegraaf uitgescholden voor christen-pester, koerden-mepper, Hamas-vriend en islamist. Van alle kanten is de toenmalige premier van dit land gevraagd de heer Wilders daarop aan te spreken. Maar de premier voelde zich niet verantwoordelijk voor de uitspraken van de heer Wilders. En de toenmalige minister van buitenlandse zaken Uri Rosenthal wees voor zijn verweer naar de uitspraken van een rechter, die Wilders heeft vrijgesproken voor dit soort ´uitgesproken onsympathieke opvattingen.´

Vervelende uitlatingen
Beste begeleider, de hoogste politici en de hoogste rechters gunnen jouw cliënt zijn vervelende uitlatingen tegen niet-Nederlandse collega´s van jou en anderen. Juridisch mag het allemaal.

Het is een oordeel over vrije meningsuiting die niet de mijne is. Vrije meningsuiting is een groot goed. In vergelijking met landen vol onderdrukking en dictatuur, is het geweldig dat in Nederland mogen zeggen wat je wilt een grondrecht is. De vraag is echter of betekent, dat je anderen opzettelijk kleineert en beledigt, hen met niet gecheckte ´waarheden´ weinig respectvol en liefdeloos schoffeert. Volgens mij kan dat niet de bedoeling zijn van een leving.

Samenleven doe je op basis van respect en eerbied, waarbij je alle vrijheid hebt om argumenten van anderen te bestrijden als ze naar jouw oordeel niet deugen.

Ouderlijk huis
Ik kan me jouw ongemak voorstellen. Je cliënt heeft het van niemand vreemd. Je verwijst naar het ouderlijk huis als bron van zijn gedrag. Je hebt al het één en ander geprobeerd: op andere gedachten brengen, verbieden.

Als respect een belangrijke waarde is in jouw begeleiding, dan kan dat als uitkomst hebben dat

• je deze cliënt niet langer wilt begeleiden, omdat híj dat respect niet opbrengt,
• je andere cliënten en collega´s niet wilt uitleveren aan kwetsende beledigingen
• je niet langer accepteert dat de werk- en woonsfeer wordt verpest.

Maar ja, het gaat om een licht verstandelijke beperkte man, die voor zijn verdere leven afhankelijk is van ondersteuning. Voor zover ik weet bestaan er in Nederland geen zorginstellingen die het hierboven beschreven juridisch oordeel over vrije meningsuiting tot kernwaarde van de begeleiding hebben gemaakt. Waar je elkaar voor 'rotte vis' mag uitmaken. Jouw cliënt kan wat dat betreft niet van zorgleverancier veranderen, hij zal het met jullie begeleiding moeten doen.

Moreel beraad
Het lijkt me goed dat jullie dit gedrag onderwerp maken van jullie begeleiding. Ook al vindt de cliënt zijn rabiate taalgebruik geen onderdeel van zijn hulpvraag, het is voor jullie wel een voorwaarde om zijn begeleiding tot een succes te maken. Ik zou daarvan dus een punt maken in de volgende zorgplanbespreking met hem en mogelijk zijn vertegenwoordigers. De tijd daarvóór zou ik benutten om samen met collega's een soort moreel beraad te houden, waarbij je samen kijkt naar hoe iedereen hierin staat. Wat zijn de kernwaarden van jullie organisatie in het ondersteunen van cliënten?
Met name de collega's van niet-Nederlandse afkomst moeten de tijd en de ruimte krijgen om te zeggen hoe ze zich voelen onder dit kwetsend taalgebruik. Het is belangrijk dat ze zich 'gehoord' en gesteund voelen door de andere collega's. Samen zou je dan kunnen kijken naar welke mogelijkheden jullie zien om met dit gedrag van deze cliënt om te gaan en daarvoor beleid te maken.

Daarmee heb je wat jij als ongemakkelijk voelt, gedeeld met je collega's. Zo wordt het een gezamenlijk probleem, waarvoor je samen een begeleidingsstrategie maakt. De uitkomst: hoe je het samen wilt doen, is dan onderwerp van de zorgplanbespreking. Voor het gesprek zou ik je aanraden een gespreksleider van buiten jullie team te zoeken.

Samen verantwoordelijk
Ik zou over dit thema van discriminerend taalgebruik ook gesprekken organiseren op cliëntenniveau, zowel in de woonsfeer als in werksfeer. Ook dat moet je niet alleen doen, maar samen met wie nog meer verantwoordelijk zijn.

Op deze manier pak je het hele probleem aan. Zowel van de beschreven cliënt als van al die anderen die op de één of andere manier ruimte maken voor dit kwetsende, discriminerende gedrag door niet te reageren en niets te doen. Ik wens je heel veel succes. Jan Delhaas

Deze aflevering van de rubriek 'Keuzes maken' staat in Klik van juni 2012. Verschijningsdatum 25 mei.