Hoe meld je dat een cliënt vermoedelijk wordt mishandeld?

Een kwart van de kinderen en volwassenen met een verstandelijke beperking krijgt ooit te maken met geweld. Vaak gepleegd door familie of andere bekenden uit de thuissituatie. Als begeleider heb je ermee te maken: je merkt misschien verwondingen op of je ziet aan jouw cliënt de emotionele gevolgen. Hoe eerder je aan de bel trekt, hoe eerder er iets aan kan worden gedaan. Eenvoudig is het aankaarten van dat soort vermoedens niet. Een meldcode helpt je erbij. Medewerkers van Leekerweide worden erin geschoold.Door Renée Smid en Monica de Visser - gezondheidsrechtjuristen

In Nederland komt huiselijk geweld, waaronder kindermishandeling, op grote schaal voor. Ruim 200.000 mensen zijn structureel slachtoffer van huiselijk geweld en meer dan 100.000 kinderen worden verwaarloosd of mishandeld. De term 'huiselijk geweld' verwijst naar de relatie tussen dader en slachtoffer, niet naar de plaats. Dit soort geweld wordt gepleegd door: (ex)-partners, gezinsleden, familie, buren, mantelzorgers en vrienden. Vaak is er sprake van een machtsverschil, waarin het slachtoffer afhankelijk is van de dader. Voor geweld gepleegd in de zorgrelatie is de meldcode niet van toepassing.

Huiselijk geweld
Meer dan een kwart van de mensen met een verstandelijke beperking heeft te maken met huiselijk geweld. Dan hebben we het over mishandeling: slaan, bijten en schoppen, en psychische mishandeling, zoals bedreigen, kleineren of iemand onder druk zetten. Financiële uitbuiting: pinpasfraude of testamentwijziging kan eveneens onder huiselijk geweld vallen. Ook gaat het over lichamelijke of psychische verwaarlozing zoals onvoldoende hygiëne, voeding, medische zorg, of het ontbreken van genegenheid en liefde. Ten slotte vallen alle vormen van seksueel grensoverschrijdend gedrag in de huiselijke kring onder huiselijk geweld.

Onzeker
Hoe eerder vermoedens van huiselijk geweld worden gesignaleerd, hoe groter de kans dat het wordt gestopt en er hulp kan worden geboden. Zorgverleners zijn vaak onzeker over welke stappen ze kunnen en moeten zetten als zij geweld vermoeden. Een meldcode helpt hen om dat zo zorgvuldig mogelijk te doen.

Wettelijk verplicht
Sinds vorig jaar juli is de meldcode huiselijk geweld en kindermishandeling wettelijk verplicht voor onder andere zorgorganisaties en zelfstandig werkende zorgprofessionals. Ook zijn organisaties verplicht hun medewerkers te scholen in het gebruik van de meldcode. Blijft een organisatie in gebreke, dan kan de Inspectie voor de gezondheidszorg een boete opleggen.

Meldrecht
De meldcode bevat geen meldplicht, maar een meldrecht. Dit betekent dat professionals zelf een zorgvuldige afweging moeten maken, en dat zij het recht hebben om vermoedens van geweld te melden zonder toestemming van het slachtoffer of vertegenwoordiger.
Deze afweging betekent dat ze zelf kunnen kiezen tussen twee opties:

• een melding doen van hun vermoeden bij het Advies- en Meldpunt Kindermishandeling (Amk, tot 18 jaar) of bij het Steunpunt Huiselijk Geweld (Shg, vanaf 18 jaar)
• óf zelf hulp organiseren.

Stappenplan
De meldcode bestaat uit een verplicht stappenplan
Het stappenplan bestaat uit:
Stap 1: Het in kaart brengen en registreren van de signalen.
Stap 2: Advies vragen aan een collega van het Advies- en Meldpunt Kindermisshandeling/Steunpunt Huiselijk Geweld of aan een letseldeskundige.Advies vragen aan een deskundige collega (denk aan een gedragsdeskundige, arts of coördinator Meldcode) en aan Amk of Shg (met anonieme cliëntgegevens, dus zonder dat je je beroepsgeheim hoeft te schenden).
Stap 3: Gesprek met de cliënt of zijn (wettelijke) vertegenwoordiger.
Stap 4: Het wegen van het huiselijk geweld of (kinder)mishandeling.
Stap 5: Beslissing: niet melden, wel melden of zelf hulp organiseren.
De stappen mogen ook in een andere volgorde worden gezet, als ze allemaal maar worden doorlopen, en geregistreerd staan in het dossier van de cliënt.

Bij stap 2: Let op! Jijzelf bent als medewerker van een zorginstelling niet anoniem. Je kunt wel aangeven dat je naam liever niet bekend wordt gemaakt bij het (vermoedelijke) slachtoffer. Maar als de zaak ooit een strafrechtelijk vervolg krijgt, komen jouw gegevens wel naar voren.

Scholing
Voor Leekerweide, een zorgorganisatie voor mensen met een beperking in West-Friesland, hebben wij een eigen 'Meldcode huiselijk geweld, mishandeling en verwaarlozing' geschreven, plus het protocol 'Hoe te handelen bij vermoedens van seksueel grensoverschrijdend gedrag door en naar cliënten' en een flyer 'Stappenplan meldcode huiselijk geweld, mishandeling en verwaarlozing'.

Na een druk bezocht symposium over het onderwerp is er een scholing aangeboden, aanvankelijk aan behandelaren, clustermanagers, vertrouwenspersonen, de coördinator vrijwilligers en agressie-trainers. Het oefenen met praktijksituaties blijkt erg leerzaam en bevordert het samenwerken tussen de diverse disciplines.

Begeleiders
Later volgde ook een scholing van 3 uur voor begeleiders ambulante dienst en logeren. Zij voelden zich door de training veel beter in staat om met de Meldcode te werken. Op dit moment volgen alle medewerkers uit het primaire zorgproces een korte scholing over de Meldcode. Ze leren waar ze informatie kunnen vinden, en aan wie ze ondersteuning kunnen vragen als ze vermoeden dat een cliënt slachtoffer is van huiselijk geweld.

Moeilijk gesprek
Vooral stap 3 uit de meldcode 'Het gesprek met de cliënt en/of zijn vertegenwoordiger' noemen cursisten een lastige opgave. In de training oefenen zij daarin. Zo ontdekken ze dat een gesprek beter begint als zij vertellen dat ze zich – op basis van objectieve waarnemingen - zorgen maken over een cliënt in plaats van meteen met een beschuldigende vinger te wijzen naar de vermoedelijke dader.

De cursisten zeggen dat de meldcode hen bewuster maakt van het feit dat ze zelf in actie moeten komen als ze vermoeden dat een cliënt wordt mishandeld of misbruikt. De training over de meldcode is een eerste stap, later worden teams getraind aan de hand van voorbeelden uit hun eigen praktijk.

Meer weten
Voor meer informatie over de scholing Meldcode huiselijk geweld en (kinder)mishandeling:
Monica de Visser: info@adviesbureau-smaragd.nl.
Lex Bijlsma coördinator Meldcode Leekerweide: l.bijlsma@leekerweide.nl.
Renée Smid: info@meestersmid-advies.nl.