Geen woorden nodig hebben om te verstaan

De lege zak chips die we opsmikkelden, dwarrelt naar het bospad. Ik vraag Kofi: "Wil jij het zakje even oppakken?" Dan draai ik me om en verdwijn achter een boom. Wanneer ik even later weer tevoorschijn kom, zie ik hoe hij mijn rugzak openmaakt, het zakje erin stopt en de riempjes weer dicht klikt. Karin Bokhove, moeder van Kofi die een verstandelijke beperking en autisme heeft, beschrijft de communicatie met haar zoon, die vaak om meer dan praten alleen draait.

Ik ben onder de indruk van de vanzelfsprekendheid waarmee Kofi handelingen zoals het oprapen van de chipszak uitvoert. Wat zijn we ongemerkt toch ver gekomen. Zoveel kleine stapjes gezet, zoveel gewoontes ingesleten.

Heel zijn leven lang voorzie ik alles wat we doen van taal. En al zegt hij nooit boe of bah, het gezoem van mijn woorden verstevigt mijn aanwezigheid in zijn oren, denk ik.

Kan hij praten?
Anderen vragen altijd: "Kan hij praten?"

Het antwoord luidt: "Nee". De losse woorden die hij in noodsituaties uitstoot tel ik maar niet mee: "doemanie, doemanie, wawije, wawije, neeneenee, wonie, wonie, wonie”.

Praten, ach, ik hoor het vaak genoeg bij andere bewoners. Ze draaien zich vast in een enkele zinsnede die zich als een deken steeds strakker om hen heen wikkelt.

De kapotte mechaniekjes in hun hoofd herhalen non-stop dezelfde frasen. Hun repertoire is beperkt. Hoe meer ze bekneld raken, hoe harder ze roepen.

Een onzekere man komt altijd en eeuwig met dezelfde zin mijn goedkeuring incasseren, Karin! Ik heb vandaag buiten gespeeld.

Ik heb geen woorden nodig om ze te verstaan. Wanneer Kofi me meetrekt naar de plek waar we altijd parkeren, weet ik heus wel wat hij wil.

Waarom dan toch altijd weer de vraag of hij spreekt? Ik vermoed dat het een soort Hoop op Verlossing is, de ultieme droom: Stel je toch eens voor dat dit diep beperkte kind in een vloed van woorden een betekenisvolle binnenwereld naar buiten zou laten klotsen?

Kan hij luisteren?
Ach mensen toch, laat je niet bedotten, praten wordt zwaar overgewaardeerd. De vraag of hij kan luisteren is vele malen zinvoller. Anderen zijn immers degenen die hem de structuur aanreiken waarmee hij het leven aan kan.

Hoe maakt hij chocola van onze woorden? Hij verbindt ze aan de patronen die ermee verweven zijn: kopje terugbrengen naar de balie, rugzak dichtklikken, niet bang zijn voor de hond, Kofi mag kiezen links of rechts, ga maar even rechts langs de waterplas, enzovoort.

Het zijn de geijkte lijntjes tussen ons, maar zijn begrip reikt verder.

Klanken krijgen betekenis
Alles wat er om hem heen gebeurt, houdt hij haarscherp in de gaten, waarbij ook de klanken gaandeweg betekenis kregen.

Taal ontsnapt hem niet langer. "Zijn die tassen niet te zwaar voor hem?" Flats, laat hij ze vallen.

Hij doet nieuwe dingen die we hem aanreiken via taal, zoals de koffiebonen uit de kast pakken of in de spiegel kijken. Wanneer ik tijdens het wandelen zeg dat ik zijn veters wil strikken, staat hij abrupt stil en draait zich naar me toe.

Het lijkt zo toevallig, want hij keurt me geen blik waardig. Maar hij trekt zijn handelingen direct uit mijn woorden.

Pas terwijl ik dit schrijf dringt het tot me door. Wanneer hij duidelijkheid zoekt kijkt hij me altijd strak aan, maar zodra ik die heb gegeven (we gaan naar rechts) niet meer. Er is geen noodzaak toe.

Kan hij luisteren? Ja!  |

Aflevering van het weblog 'Het kleine leven van Kofi', door Karin Bokhove, moeder van Kofi. Bekijk ook haar video ‘25 jaar Kofi in 7 minuten’.