Effectieve behandeling van jeugdigen met een licht verstandelijke beperking

De vraag naar zorg voor kinderen en jongeren met een licht verstandelijke beperking groeit, maar over behandelmethodes en de effectiviteit daarvan is maar weinig bekend. Daarom heeft het Nederlands Jeugdinstituut (Nji) in een online dossier op een rij gezet 'Wat werkt bij jeugdigen met een lichte verstandelijke beperking'.

Jongeren met een iq tussen de 50 en 85, met een beperkt sociaal aanpassingsvermogen, hebben specifieke zorg nodig. In het dossier van het Nji, dat grotendeels is gebaseerd op de 'Richtlijn Effectieve Interventies LVB' van het Landelijk Kenniscentrum LVG staan 6 factoren die blijken te werken:

1. Uitgebreidere diagnostiek
Breng de cognitieve sterke en zwakke kanten van de jeugdige en het sociaal-emotionele ontwikkelingsniveau goed in beeld. Het stellen van een goede diagnose is belangrijk, omdat er grote niveauverschillen kunnen zitten tussen lvb-ers en de kans op onder- of overschatten groot is.

2. Afstemmen van de communicatie
De lvb-jeugd heeft een beperkte woordenschat en moeite met het opslaan van informatie. Stem de communicatie dus af, door

• het taalgebruik te vereenvoudigen
• na te gaan of de jeugdige het begrijpt en
• visuele ondersteuning te gebruiken.

3. Concreet maken van de oefenstof
Lvb-ers hebben moeite met abstract denken, leren vindt plaats door concrete ervaringen. Maak oefenstof concreet en zichtbaar, gebruik voorbeelden die aansluiten bij de belevingswereld van de jeugdige.

4. Voorstructureren en vereenvoudigen
Lvb-jeugdigen hebben moeite met het structureren van informatie en met het scheiden van hoofd- en bijzaken. Structureer en vereenvoudig de oefenstof en informatie om zo het werkgeheugen van de jeugdige niet te overbelasten. Neem de tijd, lang concentreren en informatieverwerken is lastig voor deze jeugdigen.

5. Netwerk en generalisatie
Betrek de ouders en omgeving (het sociale netwerk) om de behandeling te laten slagen en het geleerde te generaliseren naar andere situaties en omgevingen. Vergroot en verstevig het sociale netwerk van de jeugdige en besteed aandacht aan het vasthouden en toepassen van het geleerde in de praktijk.

6. Veilige en positieve leeromgeving
Als jeugdigen in een instelling zitten of dagbehandeling krijgen, zijn begeleiders de spil in de behandeling. De manier waarop begeleiders omgaan met behandelafspraken is cruciaal. Motiveer als begeleider de jeugdige met een LVB en vergroot het zelfvertrouwen. Een positieve en veilige leeromgeving creëer je door veel aandacht te besteden aan de werkrelatie tussen de hulpverlener en de jeugdige.

Behandelingen die werken
Geslaagde behandelingen bevatten veel van bovenstaande factoren. 'Coping LVB', een samenwerkingsverband tussen de VOBC-LVG, De Borg en de universiteiten van Utrecht en Nijmegen, onderzoekt momenteel drie behandelingen, namelijk Samen Stevig Staan, Begeleiders in Beeld en Wat slik ik? Daarnaast zijn er ook andere interventies die goed lijken te werken:

1. Psychosociale, waaronder

• cognitieve gedragstherapie: cliënten leren hun denkbeelden functioneler te maken, stemming te beheersen en zich adequaat te gedragen
• Samen Stevig Staan: aandacht voor sociale informatieverwerking, ouders betrekken met een oudertraining en aanpassingen naar de doelgroep.
• Eye Movement Desensitization and Reprocessing: therapie om traumatische ervaringen te verwerken, onder meer geschikt voor de doelgroep door beperkte behandelsessies.

2. Behandelingen gericht op de dagelijkse omgeving

• Ouder- en gezinsbegeleiding: Intensieve pedagogische thuishulp om uithuisplaatsing te voorkomen door vergroten van opvoedingsvaardigheden.
• Begeleiders in Beeld: emotionele intelligentie training voor begeleiders van lvb-cliënten met gedragsproblemen, om de werkdruk te verminderen en de relatie tussen de cliënt en de begeleider te verbeteren.

3. Medicamenteuze behandeling

Aanbevelingen voor medicijngebruik zijn volgens internationaal literatuuronderzoek van het Landelijk Kenniscentrum Kinder- en Jeugdpsychiatrie:

• Schrijf psychofarmaca bij voorkeur alleen voor als onderdeel van een multidisciplinair behandelplan. Wees alert op het ontstaan van gedragsveranderingen door overvraging.
• Volg de richtlijnen 'psychofarmaca bij kinderen' door het Landelijk Kenniscentrum.
• Houd bij lvb-ers rekening met lager en trager te doseren, meer bijwerkingen en minder effectiviteit.
• Alleen voor methylfenidaat bij ADHD, melatonine bij slaapproblemen en risperidon bij gedragsproblemen zijn voor lvb-jeugdigen positieve effecten gevonden, gebruik bij voorkeur dus deze middelen.

Lees het volledige dossier 'Wat werkt bij jeugdigen met een lichte verstandelijke beperking' op de website van het Nederlands Jeugdinstituut.