Check de jeukwoorden in de gehandicaptenzorg

Lisa krijgt ambulante begeleiding van Estinea, de zorgorganisatie waar ik werk als orthopedagoog, en ze is er in dienst al ervaringsdeskundige. Eerder deelde ik hier het ongemak dat Lisa en ik steeds meer voelen bij de termen die we in de zorg gebruiken. De oplossing hiervoor begint bij een check van je taal bij de mensen die het meest dichtbij de persoon staan. | Fotografie Annabel Jeuring

Vorig jaar april deden mijn collega Lisa en ik een oproep aan de lezers van Klik om jeukwoorden in de gehandicaptenzorg te melden bij ons ‘jeukwoordenmeldpunt’. Wij irriteren ons namelijk suf aan woorden als ‘clientnummer’ (alsof iemand een nummertje is), ‘LVB’er’ (alsof iemand zijn beperking is) en ‘plaatsingsadvies’ (alsof het om een object gaat) en al het andere stigmatiserende, kleinerende taalgebruik in ons werkveld.

Het draagt niet bij aan een gelijkwaardige positie en het draagt al helemaal niet bij aan dat wat belangrijk is om iemand te kennen in wie hij of zij is.

Jeukwoordenboek
Het artikel is vaak gelezen en veel mensen reageerden op onze oproep. Termen als ‘probleemgedrag’, ‘zorgzwaartepakket’, ‘ontwikkelingsplafond’, ‘IQ’, ‘protocol’, ‘ik draai deze client vandaag’, ‘handen aan het bed’ en ‘werkvloer’ hebben we inmiddels opgenomen in ons jeukwoordenboek.

Hoewel de meeste zorgorganisaties het begrip gelijkwaardigheid hoog in hun vaandel hebben staan, blijven we kleinerende en stigmatiserende taal gebruiken. Terwijl iemand toch veel meer is dan zijn of haar beperking?

Gedragsdeskundigen
En, ik schaam me een beetje om het te zeggen omdat ik het zelf ook ben en omdat ik het zelf ook nog steeds doe, het zijn met name de gedragsdeskundigen die de stigmatiserende taal erg goed beheersen. Wij zijn degenen die vooral in beeld zijn bij iemand wanneer er zorgen zijn, of wanneer een begeleidingssituatie dreigt vast te lopen.

Wat wij als professional gewend zijn om te doen is inzoomen op iemands probleem, in een poging om de oorzaak van het probleem te achterhalen. Het gevolg is dan ook vaak dat iemand er nog een label of probleem bij krijgt geplakt in een ‘diagnostisch verslag’ (nog een jeukwoord trouwens) of een ‘probleemanalyse’ (misselijke smiley) met nog meer jeukwoorden en labels.

Maar vergeten we dan niet iets?

Misschien gaat het wel niet goed met iemand, omdat degene zich als persoon niet helemaal gezien voelt. Misschien richten we ons wel veel te veel op iemands beperkingen, problemen en handicaps en zien we daardoor steeds minder goed wie iemand eigenlijk is.

‘Het zijn familie en begeleiders die de antwoorden hebben op onze vragen’

Juist dat verhaal over wie iemand is, dat vind je niet in de onderzoeksruimte van een behandelaar, en dat rolt niet uit een diagnostische vragenlijst. Dat verhaal, iemands levensverhaal, dat vinden we bij ouders, broers, zussen, vrijwilligers en begeleiders.

Zonder stigma’s, zonder hokjes, zonder jeukwoorden, zijn het familie en begeleiders die antwoorden hebben op de vragen die wij, gedragsdeskundigen, hebben om een situatie te verbeteren; gewoon de mensen die hun ervaringskennis delen over andere mensen.

Samen sparren
Laten wij, naast de onderzoeken, die ervaringsdeskundigen nu eens veel meer benutten. Om samen iemands levensverhaal op te stellen, om samen te sparren over wat iemand kleurt, wat iemand goed kan, wat iemand lastig vindt, waar hij misschien wel beter in is dan veel andere mensen. En ook waar hij blij van wordt, wat iemand nodig heeft om het ondanks zijn beperking zo veel mogelijk zelf te kunnen, etcetera.

En als we samen besluiten om ons niet meer zo te focussen op stigma’s, hokjes en ‘problemen’, dan spreken we taal waarin we elkaar verstaan en die wel echt gelijkwaardig is. Taal zonder kleinerend zorgjargon.

Doe de jeukwoordencheck
En collega’s: als we klaar zijn met ons verslag of e-mail, zullen we dan eerst nog even de jeukwoordencheck doen? Door ons stuk nog eens na te lezen, maar dan vanuit de ogen van de ouders, de begeleiders of de bewoner zelf? Even de check of de persoon over wie we schrijven ook als persoon gekend is, en niet alleen als ‘probleem’ of ‘gehandicapte’.

Want wat we al jarenlang zo doen, hebben we niet 1-2-3 afgeleerd, dat weten gedragsdeskundigen als geen ander.  |  Lot de Swart