Afkeuring helpt niet bij afvallen

Het helpt niet om mensen met overgewicht te wijzen op hun eigen verantwoordelijkheid voor hun maatje meer, kritiek te geven over hun ongezonde leefpatroon en te klagen dat ze de samenleving geld kosten. Integendeel: de aangesprokene zal dan juist kiezen voor een extra stukje taart. Maar als iemand de boodschap krijgt dat zijn overgewicht geen misdaad is, en (ook) andere oorzaken heeft dan zijn eigen levensstijl, is hij eerder geneigd om een gezonde snack te kiezen.

Psychologe Laetitia Mulder (Rijksuniversiteit Groningen) deed daar samen met anderen onderzoek naar, en publiceerde de resultaten in het wetenschappelijke tijdschrift Psychology and health.

Jij eet teveel
Er wordt de laatste jaren steeds vaker gewezen op de kosten van overgewicht voor de maatschappij. In de discussie over de oorzaken van overgewicht wordt vooral individueel gedrag benadrukt: jij eet te veel, en je beweegt te weinig. Daarmee wordt zwijgend de boodschap overgebracht dat het 'immoreel' is om dik te zijn. Mulder: "De toon in gesprekken en in de media is veranderd. Er wordt nu veel meer met afkeuring gepraat over dikke mensen. Overgewicht wordt als het ware gemoraliseerd."

Contraproductief
Die houding blijkt het tegenovergestelde tot gevolg te hebben dan de bedoeling is, mensen gaan er juist meer van eten en minder van bewegen. In het onderzoek kregen 200 proefpersonen in Nederland en de Verenigde Staten een artikel te lezen met een kritisch, moraliserend verhaal over mensen met overgewicht, of een artikel waarin juist de factoren werden benadrukt die 'buiten de schuld van mensen' liggen. Zwaardere mensen verkozen vaker een gezonde snack boven een ongezonde als ze dit laatste 'niet-moralistische' stuk hadden gelezen.

Ongezond eten
De resultaten van het onderzoek suggereren dat de eigen schuld-dikke bultmanier waarop mensen met overgewicht nu worden gestimuleerd om gezonder te leven niet werkt. "Je kunt beter de nadruk leggen op oorzaken buiten de persoon. En dat is wel zo eerlijk," zegt Mulder. "Ten eerste is overgewicht écht ook een effect van een samenleving waarin bewegen minder voor de hand ligt en waarin we veel ongezond eten voorgeschoteld krijgen. Bovendien staat nog ter discussie of overgewicht op zichzelf ongezond is, of dat het meer een symptoom is van - onder meer - ongezond leven. Je kunt ook een maatje meer hebben en toch kerngezond zijn."

Stigma
Hoe het precies komt dat iemand met overgewicht juist gezonder gaat eten als het morele sausje van overgewicht er af wordt gehaald, is niet onderzocht. Mulder heeft daar wel ideeën over: "Morele afkeuring en druk van buiten levert stress op en gaat ten koste van de innerlijke motivatie. De meeste mensen met overgewicht willen graag afvallen, maar dat lukt beter als ze zich geaccepteerd voelen door anderen. Dan komt de motivatie echt uit henzelf in plaats van uit het idee dat het 'moet' van de maatschappij."