Aantal zorgvragers met licht verstandelijke beperking vervijfvoudigd

Het aantal mensen met een licht verstandelijke beperking die zorg krijgen , is tussen 1998 en 2011 vijf maal zo hoog geworden. De groei in de zorg is nauwelijks te verklaren door een toename van het aantal personen met een verstandelijke beperking. Volgens een nieuw rapport van het Sociaal en cultureel planbureau leiden vooral de maatschappelijke ontwikkelingen tot een groeiende zorgvraag.

Er is minder eenvoudig begeleid werk, het onderwijs stelt hogere eisen aan leerlingen, en mensen met een licht verstandelijke beperking of zwakbegaafdheid kunnen de digitalisering niet bijbenen. Volgens de deskundigen die voor het rapport zijn geïnterviewd zijn er ook meer verschillende soorten zorg en ondersteuning bijgekomen, en wordt er anders geïndiceerd. Gevolg is dat daardoor de hulpbehoefte beter zichtbaar wordt, en de zorgvraag is gegroeid.

Ervaringen
Na eerdere rapporten over de groeiende vraag naar zorg, waarin vooral cijfers werden gepresenteerd, bevat het nieuwe Scp-rapport Zorg beter begrepen informatie die is verkregen via de ervaringen, inzichten en ideeën van deskundigen uit de gehandicaptenzorg, zoals beleidsmakers, uitvoerders, zorgaanbieders, cliënten en verwanten.

Van oudsher
Mensen met een verstandelijke beperking kunnen voor zorg en ondersteuning een beroep doen op de Algemene wet bijzondere ziektekosten (Awbz). Van oudsher zijn dat vooral mensen met een Iq lager dan 50; zij hebben een ernstigere verstandelijke beperking. Maar steeds meer mensen met een Iq tussen 50 en 85 (matig tot licht verstandelijke beperking) die zichzelf sociaal niet kunnen redden, doen er ook een beroep op.

Ernstige beperking
In 2011 vroegen 166.000 mensen met een verstandelijke beperking zorg via de Awbz. Hun aantal is in 10 jaar tijd verdubbeld. Vooral het aandeel van mensen met een lichtere verstandelijke beperking is sterk gestegen, namelijk van 22.000 in 1998 naar 108.000 in 2011. De vraag van mensen met een ernstigere verstandelijke beperking is nauwelijks toegenomen. De zorg voor mensen met een verstandelijke beperking kostte in 2011 6,7 miljard euro; een kwart van de totale uitgaven aan de Awbz.

Risicofactoren
Een voor de hand liggende verklaring zou zijn dat het aantal mensen met een verstandelijke beperking is toegenomen. Maar dat klopt nauwelijks. De groeiende levensverwachting en de risicofactoren voor een verstandelijke beperking (zoals vroeggeboorte, te laag geboortegewicht, hogere leeftijd van de moeder, risicovolle leefstijl van de moeder tijdens de zwangerschap) kunnen de enorme groei van de zorgvraag maar zeer ten dele verklaren. Hiervoor komen deze problemen niet vaak genoeg voor.

Bankzaken
Volgens de geïnterviewde deskundigen maakt het feit dat de maatschappij ingewikkelder wordt, het vooral voor mensen met een lichtere verstandelijke beperking moeilijk om zonder ondersteuning te kunnen functioneren. Reizen met het openbaar vervoer en bankzaken moeten regelen via internet is voor veel mensen met een beperking niet te doen. Ook op school is het voor hen moeilijker zich staande te houden. Scholen worden groter, en minder gestructureerd, de lat ligt steeds hoger.

Eenvoudig werk
De aansluiting van school naar werk wordt slechter. Tot slot is het eenvoudige werk dat nog in Nederland wordt gedaan, veranderd. Van werknemers wordt verwacht dat ze hun werk steeds zelfstandiger en efficiënter uitvoeren, wat voor veel mensen met een licht verstandelijke beperking geen haalbare kaart is. Om toch als volwaardige burgers mee te doen aan de maatschappij hebben zij ondersteuning nodig. Daarvoor kunnen velen nauwelijks een beroep doen op familie of vrienden, omdat die vaak zelf problemen hebben om zich staande te houden.

Indicatiestelling
De deskundigen zijn van mening dat met name de indicatiestelling en een gevarieerder aanbod de vraag naar zorg stimuleren. Als meedoen niet lukt, wordt in onze samenleving al snel hulp gezocht bij professionals. Verder krijgen mensen die niet goed kunnen meekomen, de laatste jaren vaker de diagnose licht verstandelijke beperking. De deskundigen vinden dat bij de indicatie teveel wordt gekeken naar wat men niet kan in plaats van naar wat men wel kan. Verder hebben nieuwe zorgaanbieders allerlei nieuwe zorgvormen geïntroduceerd, zoals de zorgboerderijen en ouderinitiatieven.

Vraag afremmen
Is de groeiende vraag naar zorg af te remmen? Dat zal op verschillende manieren moeten gebeuren, zeggen de deskundigen, als we mensen met beperkingen de kans willen geven om volwaardig mee te doen. Er zullen aanpassingen moeten komen op de arbeidsmarkt, in het onderwijs en in het zorgstelsel. Eenvoudig werk kan beschikbaar komen door taken te splitsen, en door werkgevers financieel te compenseren voor een lage productiviteit van een werknemer. Op school moeten scholieren van jongs af de kans krijgen om te gaan met verstandelijk gehandicapte leeftijdsgenoten, en er moet aandacht worden besteed aan het opbouwen en onderhouden van sociale netwerken. De zorg moet meer energie steken in het aanleren van vaardigheden in plaats van het overnemen van taken. De zorg moet dichtbij en laagdrempelig zijn, en er moet meer gebruik worden gemaakt van de kennis van de mensen met een verstandelijke beperking en hun naasten.

Zorg beter begrepen, uitgave van het Sociaal en cultureel planbureau, gratis te downloaden, of te bestellen op www.scp.nl. Prijs € 19,50.