Genenonderzoekers ontdekken nieuwe verstandelijke handicap

Janneke Schuurs-Hoeijmakers en Lisenka Vissers van het Universitair medisch centrum St Radboud in Nijmegen hebben een volledig nieuwe verstandelijke handicap gevonden door met nieuwe technieken het persoonlijk genoom van een jongen met een onbekende beperking in kaart te brengen. Bovendien vonden zij in België een tweede drager van de uiterst zeldzame afwijking.

Schuurs en Vissers onderzochten de afgelopen jaren een Nederlandse jongen met een verstandelijke handicap die zich maar moeilijk liet karakteriseren. Al tien jaar was onderzoek gedaan naar de oorzaak van de ontwikkelingsachterstand van de jongen, zonder resultaat. Met nieuwe genetische technieken, zoals exoomsequencing, hebben ze samen met collega's in Nederland, België en de Verenigde Staten alsnog de oorzaak opgespoord.

Zebravissen
Schuurs-Hoeijmakers: "We hebben alle 22.000 genen van de jongen en zijn ouders in kaart gebracht en geanalyseerd. Die complete genenverzameling van een persoon wordt ook wel exoom genoemd. Tot voor kort duurde het te lang en was het veel te duur om het volledige exoom in kaart te brengen. Dankzij de aanschaf van de nieuwste apparatuur kunnen we dat sinds kort wél doen."

Vervolgens werd het exoom van de jongen vergeleken met de exomen van zijn ouders. Vissers: "We vonden in het exoom van de jongen een verandering, een mutatie in de genetische code, die we niet bij de ouders zagen. We dachten dat deze nieuwe mutatie, in het PACS1 gen, wel eens de verklaring voor de verstandelijke handicap zou kunnen zijn. Met verder onderzoek, onder andere bij zebravissen, hebben we vervolgens aangetoond dat die mutatie inderdaad de boosdoener is."

Net broers
De afgelopen tien jaar presenteerden Nijmeegse genetici tijdens internationale bijeenkomsten regelmatig over hun onderzoek naar de aandoening. Zonder dat de aandoening werd herkend door de beroepsgroep. In 2008 kwam er onverwachts een bericht uit België. Een klinisch geneticus kent een patiënt met een verstandelijke handicap die precies dezelfde gezichtskenmerken heeft als de Nederlandse jongen, waardoor ze er als broers uitzien. Schuurs-Hoeijmakers: "Het is frappant, deze Belgische jongen heeft exact dezelfde mutatie in het PACS1 gen! Wereldwijd kennen we nu twee patiënten met dit zeer zeldzame syndroom."

Krachtig
De vondst van de mutatie bij maar twee patiënten benadrukt hoe krachtig het onderzoek met deze nieuwe technieken kan zijn. "Voor opheldering van genetische aandoeningen zijn dus niet noodzakelijkerwijs grote groepen patiënten nodig", zegt Han Brunner, hoofd van de afdeling Genetica van het St Radboud. "Nu we het persoonlijk genoom van patiënten met bijzondere ziektebeelden in kaart kunnen brengen, levert dat veelbelovende onderzoeksperspectieven op. Onderzoek van het persoonlijk genoom gaat de geneeskunde definitief veranderen, daar ben ik van overtuigd. Honderdduizenden Nederlanders hebben een zeldzame ziekte, maar die ziekte wordt niet altijd herkend. Dat leidt vaak tot langdurig en soms zelfs tot allerlei onnodig onderzoek. Kennis van het persoonlijk genoom kan patiënten en artsen sneller op het juiste spoor zetten."

Bijzondere ziektebeelden
Het St Radboud biedt deze exoomtest, de persoonlijke genoomtest, sinds kort ook aan bij het diagnostisch onderzoek van patiënten met bijzondere ziektebeelden.

De ontdekking van Schuurs en Vissers is online gepubliceerd in het wetenschappelijke tijdschrift The American journal of human genetics.

Het Nederlandse bericht staat op de site van Umc St Radboud.